نقش ویروس ها در ایجاد سرطان چیست ؟

ویروس‌ها می‌توانند در ایجاد برخی از انواع سرطان‌ها نقش داشته باشند. این ویروس‌ها با تأثیر بر ژنوم سلول‌های میزبان و تغییر عملکرد طبیعی آن‌ها، می‌توانند فرآیند سرطان‌زایی را تحریک کنند. چند ویروس مشخص وجود دارند که به عنوان ویروس‌های سرطان‌زا (oncogenic viruses) شناخته می‌شوند. در زیر به نقش این ویروس‌ها و چگونگی تاثیر آن‌ها در ایجاد سرطان پرداخته می‌شود:

1. ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)

ویروس پاپیلومای انسانی به ویژه تیپ‌های 16 و 18 از جمله شناخته‌شده‌ترین ویروس‌های سرطان‌زا هستند. HPV می‌تواند باعث ایجاد سرطان‌های مختلفی از جمله سرطان دهانه رحم، سرطان اوروفارنکس (قسمتی از گلو)، سرطان آلت تناسلی، و سرطان مقعد شود. این ویروس از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شود.

مکانیسم: پروتئین‌های ویروسی E6 و E7 که توسط ویروس تولید می‌شوند، ژن‌های سرکوبگر تومور مانند p53 و Rb را غیرفعال می‌کنند. این کار باعث کاهش کنترل بر رشد سلولی و افزایش احتمال جهش‌های اضافی در سلول‌های آلوده می‌شود که نهایتاً می‌تواند منجر به سرطان شود.

2. ویروس هپاتیت B و هپاتیت C (HBV و HCV)

ویروس‌های هپاتیت B و C با سرطان کبد (کارسینوم هپاتوسلولار) مرتبط هستند. این ویروس‌ها عمدتاً از طریق تماس با خون آلوده، مواد مخدر تزریقی، و همچنین از مادر به نوزاد منتقل می‌شوند.

مکانیسم: ویروس هپاتیت B می‌تواند به طور مستقیم ژنوم میزبان را تغییر دهد، در حالی که ویروس هپاتیت C به طور غیرمستقیم از طریق ایجاد التهاب مزمن و تحریک مداوم سیستم ایمنی، منجر به آسیب DNA و جهش‌های سرطانی در سلول‌های کبد می‌شود.

3. ویروس اپشتین-بار (EBV)

ویروس اپشتین-بار که یکی از اعضای خانواده هرپس‌ویروس‌هاست، با چندین نوع سرطان مرتبط است، از جمله لنفوم بورکیت، لنفوم هاجکین، کارسینوم نازوفارنژیال، و برخی از انواع دیگر لنفوم‌ها. این ویروس عمدتاً از طریق بزاق منتقل می‌شود.

مکانیسم: EBV می‌تواند به صورت نهفته در سلول‌های B باقی بماند و از طریق تولید پروتئین‌های ویروسی خاص، تکثیر غیرقابل کنترل این سلول‌ها را تحریک کند. این تکثیر می‌تواند به جهش‌های سرطانی و نهایتاً ایجاد لنفوم منجر شود.

4. ویروس هرپس انسانی نوع 8 (HHV-8)

HHV-8، که به نام ویروس مرتبط با سارکوم کاپوسی نیز شناخته می‌شود، با ایجاد سارکوم کاپوسی مرتبط است، نوعی سرطان که عمدتاً در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، به ویژه بیماران مبتلا به HIV/AIDS، دیده می‌شود.

مکانیسم: HHV-8 پروتئین‌هایی تولید می‌کند که منجر به رشد غیرعادی عروق خونی و تکثیر سلول‌های اندوتلیال (سلول‌هایی که عروق خونی را می‌پوشانند) می‌شود. این تغییرات می‌تواند به تشکیل تومورهای مرتبط با سارکوم کاپوسی منجر شود.

5. ویروس لوکمی انسانی T-سل نوع 1 (HTLV-1)

HTLV-1 با ایجاد یک نوع خاص از سرطان خون به نام لوکمی/لنفوم سلول‌های T مرتبط است. این ویروس عمدتاً از طریق خون، رابطه جنسی، و از مادر به نوزاد منتقل می‌شود.

مکانیسم: HTLV-1 از طریق تولید پروتئین‌های ویروسی که رشد سلول‌های T را تحریک می‌کنند، منجر به تکثیر غیرقابل کنترل این سلول‌ها و ایجاد لوکمی می‌شود.

6. ویروس پولیوما سلولی مرکلی (Merkel cell polyomavirus)

این ویروس با ایجاد کارسینوم سلولی مرکلی، نوعی نادر و تهاجمی از سرطان پوست، مرتبط است.

مکانیسم: این ویروس از طریق جهش‌ها و یکپارچه شدن DNA ویروسی با ژنوم سلول میزبان، منجر به تکثیر غیرعادی سلول‌های پوست و ایجاد سرطان می‌شود.

نتیجه‌گیری

ویروس‌ها از طریق مکانیسم‌های مختلفی می‌توانند باعث ایجاد سرطان شوند، از جمله با ایجاد التهاب مزمن، سرکوب سیستم ایمنی، و وارد کردن جهش‌های ژنتیکی به سلول‌های میزبان. شناسایی این ویروس‌ها و مکانیسم‌های آن‌ها به توسعه واکسن‌ها و استراتژی‌های پیشگیری کمک کرده و می‌تواند نقش مهمی در کاهش شیوع سرطان‌های ویروس‌زا داشته باشد. به عنوان مثال، واکسن HPV و واکسن هپاتیت B به طور مؤثری در پیشگیری از سرطان‌های مرتبط با این ویروس‌ها مؤثر بوده‌اند.

نویسنده: زهره محمدی 

سایت دارو باما وابسته به مرکز سلامت ایرانیان ارائه دهنده خدمات پزشکی و پرستاری در منزل در شهر تهران