اثرات محیط زیست بر روی سرطان چیست ؟

محیط زیست نقش مهمی در بروز و توسعه انواع سرطان‌ها دارد. عوامل محیطی می‌توانند به طرق مختلفی منجر به تغییرات ژنتیکی یا اپی‌ژنتیکی در سلول‌ها شوند که نهایتاً منجر به سرطان می‌شوند. در زیر به برخی از اثرات مهم محیط زیست بر روی سرطان اشاره می‌شود:

1. آلودگی هوا

آلودگی هوا، به ویژه ذرات معلق (PM2.5 و PM10)، ترکیباتی نظیر بنزن، دی‌اکسید نیتروژن (NO2)، و ترکیبات آلی فرار (VOCs)، به عنوان عوامل سرطان‌زا شناخته می‌شوند. این آلاینده‌ها می‌توانند باعث ایجاد سرطان ریه، و احتمالاً دیگر سرطان‌ها، شوند.

مکانیسم: استنشاق این آلاینده‌ها باعث ایجاد التهاب و آسیب در بافت‌های ریه می‌شود که می‌تواند منجر به جهش‌های ژنتیکی و تکثیر غیرقابل کنترل سلول‌ها گردد.

2. قرارگیری در معرض مواد شیمیایی

برخی از مواد شیمیایی محیطی مانند آزبست، آرسنیک، دی‌اکسین‌ها، و بیسفنول A (BPA) با افزایش خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان مرتبط هستند.

آزبست: قرارگیری در معرض آزبست با سرطان‌های ریه و مزوتلیوما (سرطان غشای پوششی ریه‌ها) مرتبط است.

آرسنیک: آلودگی آب آشامیدنی به آرسنیک می‌تواند منجر به سرطان پوست، مثانه و ریه شود.

دی‌اکسین‌ها: این ترکیبات از محصولات جانبی برخی از فرآیندهای صنعتی هستند و می‌توانند باعث سرطان‌هایی نظیر سرطان کبد و لنفوم شوند.

3. اشعه‌های فرابنفش (UV)

اشعه فرابنفش از نور خورشید و منابع مصنوعی مانند سولاریوم می‌تواند باعث سرطان پوست شود، از جمله ملانوم، نوعی تهاجمی از سرطان پوست.

مکانیسم: UVB و UVA می‌توانند به DNA سلول‌ها آسیب زده و جهش‌هایی ایجاد کنند که منجر به سرطان می‌شود. آسیب ناشی از UV معمولاً به صورت مستقیم بر روی ژنوم سلولی تأثیر می‌گذارد و اگر این آسیب ترمیم نشود، می‌تواند باعث تبدیل سلول‌های سالم به سلول‌های سرطانی شود.

4. عوامل زیست‌محیطی شغلی

برخی از مشاغل افراد را در معرض عوامل سرطان‌زا قرار می‌دهد. به عنوان مثال، کارگران صنایع شیمیایی، معادن، و صنایع نساجی ممکن است با مواد سرطان‌زا مانند آزبست، بنزن، و مواد شیمیایی حلال در تماس باشند.

مکانیسم: تماس مداوم با این مواد می‌تواند باعث جهش‌های ژنتیکی، اختلال در عملکرد سلولی، و افزایش خطر ابتلا به سرطان شود.

5. رژیم غذایی و آب آشامیدنی

کیفیت رژیم غذایی و آلودگی آب آشامیدنی نیز بر روی بروز سرطان تاثیر می‌گذارد. مواد غذایی حاوی مواد افزودنی و نگهدارنده‌های سرطان‌زا، و همچنین آب‌های آلوده به مواد شیمیایی نظیر نیترات‌ها، می‌توانند به افزایش خطر سرطان کمک کنند.

مکانیسم: نیترات‌ها در بدن می‌توانند به نیتروزامین‌ها، که مواد سرطان‌زای قوی هستند، تبدیل شوند. همچنین مصرف مداوم مواد غذایی سرخ‌شده و فرآوری‌شده با افزایش تولید ترکیبات جهش‌زا و سرطان‌زا در بدن مرتبط است.

6. رادیواکتیویته و تشعشعات

قرارگیری در معرض تشعشعات رادیواکتیو (مانند تشعشعات حاصل از مواد رادیواکتیو در محیط‌های صنعتی یا پس از حوادث هسته‌ای) می‌تواند منجر به سرطان‌های مختلفی از جمله سرطان خون، تیروئید و پستان شود.

مکانیسم: تشعشعات یونیزه‌کننده می‌توانند مستقیماً DNA سلول‌ها را تخریب کرده و منجر به جهش‌های ژنتیکی شوند که در نهایت می‌توانند باعث ایجاد سرطان شوند.

7. عوامل زیستی

برخی از عوامل زیستی نظیر ویروس‌ها (مانند HPV، ویروس هپاتیت B و C) و باکتری‌ها (مانند هلیکوباکتر پیلوری) نیز از طریق تغییرات ژنتیکی یا ایجاد التهاب مزمن می‌توانند زمینه‌ساز بروز سرطان شوند.

نتیجه‌گیری

عوامل محیطی می‌توانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق ایجاد جهش‌های ژنتیکی، تغییرات اپی‌ژنتیکی، یا التهاب مزمن، به بروز و توسعه سرطان‌ها کمک کنند. توجه به عوامل محیطی و تلاش برای کاهش تماس با مواد سرطان‌زا از طریق سیاست‌های بهداشتی و آگاهی‌بخشی به مردم می‌تواند نقش مهمی در کاهش شیوع سرطان‌ها داشته باشد.

نویسنده: زهره محمدی 

سایت دارو باما وابسته به مرکز سلامت ایرانیان ارائه دهنده خدمات پزشکی و پرستاری در منزل در شهر تهران